Het belang van fosfor

Alle leven op aarde is afhankelijk van fosfor (P). Het is een essentieel element in de cellen van planten en dieren, we kunnen niet zonder leven. Mensen hebben fosfor nodig voor de productie van voedsel (plantaardig en dierlijk), dus fosfor is onmisbaar voor voedselzekerheid.

Binnen de natuurlijke kringloop neemt de plant fosfor op, wat van natura aanwezig is in de bodem. In de herfst vallen bladeren en vruchten van de bodem. Samen met mest, afgestorven planten, ... ontstaat een natuurlijke recyclage. Door in landbouwsystemen de bodem extra te bemesten in combinatie met de wereldgroei, is ook de vraag naar fosformeststoffen sterk gestegen, en zal dit in de toekomst nog blijven toenemen.

Voor de productie van minerale meststoffen is men bijna uitsluitend afhankelijk van direct winbare voorraden fosfaatrots uit mijnen die zich hoofdzakelijk situeren in Marokko/Westelijke Sahara, China en de VS. De Europese Unie is, op enkele kleine minerale fosforreserves na, quasi voor 100% afhankelijk van import van minerale fosfor. Naast praktische aspecten zorgt dit ook voor een sterke geopolitieke gevoeligheid (afhankelijkheid) en variërende prijzen.

 

Naar analogie met de ‘peak oil theory’, wordt er dan ook al volop gesproken over een ‘peak phosphorus theory’, waarbij er op mondiaal niveau vanaf 2034 een daling komt in de productie van ruw fosfaat, terwijl de vraag omwille van de toenemende wereldbevolking dan nog steeds blijft stijgen. 

Het is NU tijd voor actie!

Naast het efficiënter aanwenden van fosfor op landbouwbodems, zullen we ons in Europa vooral moeten toeleggen op fosfor-recyclage. Immers, organische reststromen bevatten de P die voor ons zo essentieel is. We spreken hierbij van het sluiten van de fosfor-waardeketen.

2nd hand phosphorus

Fosfor in Vlaanderen

De reserves aan minerale fosfaten zijn verre van gelijk gespreid. Slechts een aantal landen hebben minerale fosforvoorraden die op een economisch interessante wijze kunnen worden geëxploiteerd. Echter in Vlaanderen hebben we een netto-overschot aan fosfor, voornamelijk veroorzaakt door de sterk uitgebouwde dierlijke productie (nu en in het verleden), waarbij een grote fosfor-instroom plaats vindt via diervoeder.

Naast het jaarlijkse mestoverschot (dierlijke mest bevat nog een grote hoeveelheid fosfor) op de veebedrijven, zijn ook onze landbouwbodems sterk tot zeer sterk aangerijkt met fosfor. De problemen die zich op mondiaal vlak stellen (tekorten aan P als essentieel bodemnutriënt) zijn bij ons niet van toepassing, integendeel. Voor het sluiten van de nutriëntenkringlopen op mondiaal vlak moeten we fosfor exporteren naar gebieden waar er tekorten zijn. We moeten immers gaan naar het sluiten van de nutriëntenkringlopen op ruimere schaal (mondiaal).

Voor een duurzame productie op lange termijn heeft de bodem organische stof nodig. Dit zorgt er voor dat nutriënten langzaam beschikbaar worden. De uitdaging voor Vlaanderen is om de uitvoer van fosfor te realiseren zonder dat hierbij alle organische stof verloren gaat voor onze bodems. De wetgeving moet ook de ruimte mogelijk maken om organische stof toe te dienen.

Een Europees engagement

Op 6 en 7 maart 2013 is de eerste Europese Duurzame Fosfor Conferentie doorgegaan in Brussel (ESPC2013). Dit event werd georganiseerd door het Europese Fosforplatform, een initiatief van een aantal Europese partners in de fosfor-waardeketen, waarin Vlaco via het Vlaamse nutriëntenplatform participeert. Brussel werd als locatie gekozen om de fosforproblematiek hoog op de Europese politieke agenda te krijgen. De boodschap is hier op een duidelijke manier naar voor gebracht.

Het is de verzuchting dat Europa het fosfor-verhaal (meer duurzaam gebruik, meer recyclage) oppikt en een wetgevend kader aanbiedt dat fosforrecuperatie (o.a. uit afvalstoffen, mest) aanmoedigt. Tijdens en na de Conferentie ESPC2013 hebben vele stakeholders zich geëngageerd om het P-verhaal verder te ondersteunen en hebben, net zoals Vlaco, de intentieverklaring ondertekend. Meer informatie is terug te vinden op phosphorusplatform.org

Wat gebeurt er verder op Vlaams niveau

De wegen beginnen samen te komen. Vlaanderen is nu reeds een voorloper op het vlak van selectieve inzameling van afvalstoffen, en de valorisatie tot nieuwe grondstoffen. Het fosforverhaal past dan ook perfect binnen de beleidslijnen en de prioriteiten die Vlaanderen zich oplegt. In het Pact 2020 van Vlaanderen in Actie is een ViA-transitie ‘Nieuw Industrieel Beleid en Duurzaam Materialenbeheer’ opgenomen.

Onze economie moet van een lineair model omgebouwd worden tot een kringloopeconomie, waarbij materiaalkringlopen (met inbegrip van nutriënten) worden gesloten. Fosforrecyclage past perfect binnen de doelstellingen.

Vlaams Nutriëntenplatform

In 2012 bundelen ondernemers, overheid en onderzoekers hun krachten in een nutriëntenoverlegplatform om van Vlaanderen een topregio te maken inzake efficiënte nutriëntenvalorisatie.

De lange termijndoelstellingen van het nutriëntenoverlegplatform zijn:

  • Nutriënten efficiënter aanwenden,
  • De in Vlaanderen beschikbare nutriënten maximaal recycleren, met in eerste instantie maximaal hergebruik binnen de Vlaamse economie (zelfvoorzienigheid) en in tweede instantie vermarkten door export van nutriënten,
  • Succesvolle Vlaamse kennis en technologie op het gebied van recuperatie en opwerking tot grondstoffen maximaal valoriseren in binnen- en buitenland.

Vlaco maakt deel uit van de kerngroep van het Vlaams nutriëntenplatform en draagt op deze wijze haar steentje bij tot het sluiten van de P-kringloop.

Het Vlaams Nutriëntenplatform werkt momenteel aan een synthesenota omtrent ‘Sluiten van de nutriëntenkringlopen in Vlaanderen’. Verder worden internationale contacten verzorgd en uitgebouwd. Immers, de fosfor-uitdaging speelt zich op mondiaal niveau af.

Doorbraakprojecten fosfaatrecuperatie

Zoals hierboven aangehaald ligt in de fosforuitdaging een opportuniteit om een transitie binnen het sluiten van nutriëntenkringlopen te realiseren. De Vlaamse Regering wil dit ondersteunen in het kader van het ViA-thema ‘Duurzaam Materialenbeheer’. Met een aantal strategische partners uit de bedrijfswereld, onderzoek, kenniscentra en de overheid werd een 3-daagse intensieve brainstormsessie gehouden ter voorbereiding van het opzetten van concrete business-cases rond fosforrecuperatie. Concreet in onze ‘winkel’ zien we mogelijkheden rond het verder valoriseren van compost en digestaat als duurzame fosformeststof. Terwijl compost omwille van het hoge gehalte aan stabiele organische stof eerder een duurzame bodemverbeteraar is en moet blijven in de toekomst, zijn er vooral op het vlak van digestaat en digestaatnabehandeling (alsook dierlijke mest) mogelijkheden tot recuperatie van fosfor.

Het zal er vooral op aan komen om digestaat nog meer als een kwaliteitsvolle meststof te profileren (hierbij neemt de Vlaco-kwaliteitscontrole een centrale plaats in), maar naast milieuhygiënische troeven ook nog uit te spelen als een duurzame fosfor-meststof op maat. Dit betekent het verder nabehandelen van digestaat zodat de nutriënten homogener zijn qua beschikbaarheid, drogen (goedkoper in transport) en waar nodig opmengen met andere meststoffen.

Wordt de rode loper al uitgerold voor export van Vlaamse kwaliteitsproducten?

Jammer genoeg gaat dit niet zo vlot. Er zijn met name nog een aantal wettelijke barrières die moeten overwonnen worden. Om te beginnen is er de status van gerecupereerde materialen zoals compost en digestaat. In Vlaanderen beschouwen we deze, wanneer is voldaan aan de wettelijke voorwaarden, als een grondstof en niet langer als een afvalstof (VLAREMA). Dit geldt echter (nog) niet op Europees niveau.

Er wordt momenteel gewerkt aan een Europees kader voor End-of-Waste voor compost en digestaat, waardoor de statuutswijziging van afvalstof naar grondstof binnen alle lidstaten van de EU effectief als dusdanig zou worden erkend. Dit is zo voorzien in de Kaderrichtlijn Afval. Hierdoor zouden een aantal wetgevende en administratieve lasten bij export wegvallen. Maar we zijn er jammer genoeg nog niet. Vlaco is als stakeholder betrokken bij de discussies.

Eens het statuut van afvalstof is weggevallen, komen compost en digestaat, alvorens ze kunnen worden verkocht, nog onder het toepassingsgebied van de wetgeving inzake de handel in meststoffen en bodemverbeterende middelen. Dit is federale materie, maar ook hier wordt gestreefd naar een regeling op EU-niveau. De EU MeststoffenVerordening 2003/2003 (voor minerale meststoffen) wordt momenteel herzien en uitgebreid met organische meststoffen, bodemverbeterende middelen en teeltsubstraten. Hierdoor zal er voor een genormeerd eindproduct geen aanvraag tot erkenning meer moeten gebeuren per individuele lidstaat, wat de vrije handel en export zal bevorderen. Ook hier zijn de besprekingen nog in volle gang. Vlaco volgt dit mee op en geeft input aan de betrokken instanties.